Het dorp Well
ligt ingeklemd tussen de Maas en de Grotestraat ligt het eeuwenoude kerkhof met de kerkhofmuur, waarvan het benedenste muurwerk nog van de Vituskerk is, die hier tot eind 1944 stond en waarvan de fundamenten op het kerkhof nog zichtbaar zijn. Het kerkhof is net als het kasteel een rijksmonument, met een stenen grafkruis uit 1574 (De Slag op de Mookerheide!) als oudste van 22 eeuwenoude grafstenen. Net buiten de kerkhofmuur ligt de Vituskapel, die recentelijk mooi opgeknapt is. 100 Meter verderop is aan de Maas nog de oude veerstoep zichtbaar, waarvandaan een veerpont tot 1954 eeuwenlang mensen en voertuigen veilig naar de overkant bracht.
ALGEMEEN
Well is een oud dorp, gelegen op een Maasduin. Het telt ongeveer 2.500 inwoners. In de Frankische tijd was er al bewoning. Graven uit de 6e of 7e eeuw, die in 1956 bij de bouw van de nieuwe Vituskerk aan de Hoenderstraat gevonden zijn, bewijzen dat. Het dorp wordt voor het eerst genoemd in 1251, maar had vermoedelijk al in 974 een kapel aan de Maas. Het eigen dorpsbestuur (de schepenbank) wordt in 1368 genoemd.
De naam betekent “aanlegplaats”. Over de hele lengte van het dorp legden vroeger de houtvlotten en schepen aan. Er was veel doorvoer naar Xanten (aan de Rijn) en andere plaatsen in het huidige Duitsland. Omdat de rivier hier van oost naar west stroomt, is het water rustiger, ideaal voor een oversteekplaats. Het kende al in de middeleeuwen een veerpont, die in bedrijf bleef tot in 1954 de eerste brug gebouwd werd.
Het is een dorp met deels voorname huizen, die in de Grotestraat aan elkaar gebouwd werden en zo het dorp een stads karakter verlenen. Veel huizen hebben een lange geschiedenis, waarnaar hun ANWB-bordjes verwijzen. Tijdens de 80-jarige oorlog heeft Well kortstondig aarden vestingwallen (schansen) gehad, de grootste bij de oude kerk aan de Maas. In die oorlog zijn de kerk en het dorp verwoest en zijn de meeste inwoners naar elders gevlucht. De wederopbouw vond rond 1600 plaats. In de Pruisische tijd (1704-1794) was er een tolkantoor gevestigd op Grotestraat 37.
Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog werden door Engels geschut vanaf de overkant van de Maas de kerk, de molen en veel huizen verwoest of zwaar beschadigd. De bewoners moesten enkele maanden in kelders leven en zijn daarna geëvacueerd naar de noordelijke provincies.
KASTEEL
Het goed onderhouden waterkasteel is oorspronkelijk van eind 14e/ begin 15e eeuw en heeft vanaf 1600 in verschillende bouwfases zijn huidige aanblik gekregen. Het is nu een academisch onderwijsinstituut Het kasteel vormde het middelpunt van een eigen Heerlijkheid met Bergen en Aijen en heeft als wapen een zilveren pijl op een blauw veld, dat ontleend is aan de eerst bekende Heer Van Straelen. De hertog van Alva heeft op 22 oktober 1572 in het kasteel overnacht om daarna met zijn leger naar het opstandige Zutphen en Naarden op te trekken, waar hij de bevolking uitroeide. Voorafgaand aan de verloren Slag op de Mookerheide in 1574, waarbij beiden sneuvelden, verbleven hier Frederik en Lodewijk van Nassau met hun leger. Ook de veldheer Frederik Hendrik van Oranje-Nassau overnachtte hier op 31 mei 1632 op weg naar het te veroveren Venlo.
De oudste vereniging is het Sint Antoniusgilde, opgericht in 1426. Het is uiteindelijk een schutterij geworden, waarbij de gildekoning zijn koningschap verkrijgt door het afschieten van de vogel. De uniformen zijn in de dorpskleuren blauw en wit.
